مقال بصيغة تقرير او تقرير بصيغة مقال للكاتبة والشاعرة العراقية سارة السهيل عن مؤتمر الاتجار بالبشر

كۆنگره‌ی بازرگانیكردن به‌مرۆڤەوە له‌هاوینه‌هه‌واری دوكان له‌سلێمانی رێگاچاره‌یه‌ك بۆ رێگرتن له‌بازرگانیکردن بەمرۆڤەوە ‌ رەمەزان شێخانی وەریگێڕاوە‌ 4/7/2012
ساره‌ طالب ا‌لسهیل
رۆژی‌ 21/6/2012 له‌ هاوینه‌ هه‌واری‌ دوكان و به‌چاودێری‌ كۆسره‌ت ره‌سوڵ‌ عه‌لی جێگری سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان كۆنگره‌ی‌ بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌ ده‌ستی‌ به‌كاره‌كانی‌ كرد.
دیاردەیەکی فراوان
جێگری‌ سه‌رۆكی‌ هه‌رێم له‌وته‌یه‌كدا ته‌ئكیدیكرده‌وه‌ له‌سه‌ر بایه‌خدان‌و چاودێریكردن‌و پشتگیریكردن له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته‌ گرنگه‌و رایگه‌یاند: دیارده‌ی بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌ بووه‌ته‌ كێشه‌یه‌كی نێوده‌وڵه‌تی‌و وڵاتانێكی‌ زۆر به‌ده‌ست ئه‌و كێشه‌یه‌وه‌ ده‌ناڵێنن، كه‌بریتییه‌ له‌بازرگانیكردن به‌جه‌سته‌ی مرۆڤ‌و به‌تایبه‌تیش بازرگانیكردن به‌ژنان بۆكاری سێكسی، رفاندنی منداڵان بۆ ئامانجی دوور له‌به‌ها مرۆییه‌كان، فرۆشتنی ئه‌ندامانی جه‌سته‌ی مرۆڤ دوور له‌خواستی كه‌سه‌كان، بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌ به‌كارهێنانیان به‌كرێیه‌كی كه‌م‌و دوور له‌مافه‌كانی مرۆڤ، بازرگانیكردن به‌وكارانه‌وه‌ كه‌په‌یوه‌ندیان هه‌یه‌ به‌ماده‌ سڕكه‌ره‌كانه‌وه‌، له‌سایه‌ی ئه‌و یاساكانه‌وه‌ وڵاته‌ پێشكه‌وتووه‌كان توانیان ئه‌و دیارده‌یه‌ كۆنترۆڵ بكه‌ن، به‌ڵام كۆمه‌ڵگه‌ هه‌ژارو دواكه‌وتووه‌كان به‌ده‌ست ئه‌و دیارده‌یه‌وه‌ ده‌ناڵێنن، به‌هۆی نه‌بونی یاساو ژێرخانی ئابووری له‌پێناوی‌ په‌ره‌پێدانی مرۆڤ، عیراقیش یه‌كێكه‌ له‌و كۆمه‌ڵگایانه‌ی‌ كه‌به‌ده‌ست ئه‌و دیارده‌یه‌وه‌ ده‌ناڵێنێت.
ئه‌وه‌ی جێگه‌ی داخه‌، دیارده‌ی بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌ كه‌زیانی بۆ سه‌ر ئێستاو ئاینده‌ی كۆمه‌ڵگه‌كه‌مان هه‌یه‌، بووه‌ته‌ كۆیلایه‌تییه‌كی سه‌رده‌میانه‌ له‌جیهانی ئه‌مڕۆماندا، پاش ئه‌وه‌ی مرۆڤ له‌سه‌ده‌كانی رابردوودا به‌هۆی دابونه‌ریت‌و به‌هاكانی بۆ نه‌هێشتنی كۆیلایه‌تی‌و بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌، له‌سایه‌ی جاڕنامه‌ی گه‌ردوونی مافه‌كانی مرۆڤ كه‌ له‌لایه‌ن نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كانه‌وه‌ له‌ساڵی 1948راگه‌یه‌ندرا رزگاری بوو.
بارودۆخێكی كاره‌ساتبار
عیراق له‌سه‌رده‌می رژێمی له‌ناوچوو به‌عس، به‌بارودۆخێكی ناخۆش‌وپڕ له‌نه‌هامه‌تی تێپه‌ڕی، عیراقییه‌كان دووچاری بارودۆخێكی كاره‌ساتاویی هاتن، كه‌سانێك له‌پێناو بژێوی ژیان بۆخۆیان‌و خێزانه‌كانیان ناچاربوون ئه‌ندامی له‌شیان بفرۆشن، له‌ئه‌نجامی ئه‌وه‌شدا دیارده‌ی فرۆشتنی ئه‌ندامی جه‌سته‌ بوو به‌دیارده‌ی بازرگانیكردن به‌ژنان‌و رفاندنی منداڵان‌و فرۆشتنی گورچیله‌كانیان، جگه‌ له‌م هۆكارانه‌ش نه‌بوونی یاسا رۆڵی گه‌وره‌ی هه‌بوو له‌بڵاوبونه‌وه‌ی ئه‌و دیارده‌یه‌.
عیراق خاوه‌نی داهات‌و پسپۆڕیی پێویسته‌ كه‌بتوانێت عیراق بگه‌یننه‌ ریزی وڵاته‌ تازه‌ پێگه‌یشتوه‌كان، به‌ڵام ده‌بێت چه‌ندین كێشه‌ی سه‌ره‌كی چاره‌سه‌ربكرێت كه‌عیراق به‌ده‌ستیه‌وه‌ ده‌ناڵێنێت وه‌ك گه‌نده‌ڵی‌و بێكاری‌و نه‌بوونی به‌رهه‌می نیشتیمانی‌و هه‌ندێك كێشه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی وه‌ك دیارده‌ی بازرگانیكردن به‌مرۆڤ‌و به‌ئه‌ندامانی جه‌سته‌ی مرۆڤه‌وه‌، ئێستا كاتێكی گونجاوه‌ بۆچاره‌سه‌ركردنی ئه‌و دیارده‌یه‌و لێكۆڵینه‌وه‌كردن له‌باره‌یانه‌وه‌و دانانی چاره‌سه‌ری گونجاو بۆ ئه‌و دیارده‌یه‌، دیاره‌ ئه‌وه‌ش پێویستی به‌دانانی یاسایه‌كی گونجاوه‌ له‌لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عیراقه‌وه‌ به‌مه‌به‌ستی نه‌هێشتنی ئه‌و دیارده‌یه‌و دانانی یاسایه‌كی پێشكه‌وتوو بۆ رێكخستنی چۆنیه‌تی به‌خشینی ئه‌ندامی جه‌سته‌ی مرۆڤ و دیاریكردنی په‌یوه‌ندی نێوان ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ ئه‌ندامی جه‌سته‌ی ده‌به‌خشێت وله‌گه‌ڵ نه‌خۆشه‌كه‌دا.
ده‌سته‌یه‌كی نیشتمانی
به‌و بۆنه‌یه‌وه‌و به‌مه‌به‌ستی نه‌هێشتنی ئه‌و دیارده‌یه‌ پێشنیاز ده‌كه‌ین ده‌سته‌یه‌كی نیشتیمانی له‌سه‌ر ئاستی حكومه‌ت‌و په‌رله‌مانی عیراق‌و هه‌رێمی كوردستان پێكبهێندرێت، بۆ لێكۆڵینه‌وه‌كردن‌و چاره‌سه‌ركردنی ئه‌و كێشه‌یه‌، كه‌ چینه‌ هه‌ژاره‌كانی عیراق به‌ده‌ستیه‌وه‌ ده‌ناڵێنن.
پاشان وتاری رێكخه‌رانی كۆنگره‌كه‌ (ده‌زگای منیرفا ورێكخراوی لوو به‌هاوكاری وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئیتالیا) خۆێندرایه‌وه‌، كه‌تێیداهاتبوو له‌وانه‌یه‌ هه‌موومان كۆكبین له‌سه‌رئه‌وه‌ی به‌هۆی جدیه‌ت وگه‌وره‌ی ئه‌وتاوانه‌، دیارده‌ی بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌ تاوانه‌و كێشه‌یه‌كی مرۆی‌و ئه‌منی‌و جێبایه‌خه‌، ئه‌وه‌ش فاكته‌رو پاڵنه‌ری ده‌زگا مینرفیا و هاوبه‌شه‌كانیه‌تی‌ له‌پرۆژه‌ی‌ هاوپه‌یمانی دادوه‌ری نێوده‌وڵه‌تی بوو كه‌ئه‌م كۆنگره‌یه‌ له‌هاوینه‌هه‌واری دوكان رێكبخه‌ن له‌پێناو به‌دیهێنانی دوو ئامانج:
یه‌كه‌م: ده‌سته‌به‌ركردنی ژینگه‌یه‌كی له‌بار بۆ پسپۆڕانی ئیتالی‌و ئه‌وروپی‌و عیراقی‌و نوێنه‌رانی ده‌زگاكان به‌مه‌به‌ستی گۆڕینه‌وه‌ی پسپۆڕی پراكتیكی له‌بواری نه‌هێشتنی بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌.
دووه‌م: هه‌وڵبدرێت فشاری زیاتر بخرێته‌ سه‌ر حكومه‌ته‌كان تاهه‌وڵی زیاتر بخه‌نه‌گه‌ڕ به‌پشت به‌ستن به‌و راسپاردانه‌ی كه‌ له‌وتوێژه‌كانی كۆنگره‌كه‌ ده‌كه‌وێته‌وه‌ كه‌ماوه‌ی دوورۆژده‌خاێنێت، ئامانجمان پته‌وتركرن‌و به‌هێزتركردنی هاریكاری نێوده‌وڵه‌تییه‌ له‌خه‌باتكردن دژی ئه‌و دیارده‌یه‌ له‌رێگه‌ی گه‌ڵاڵه‌كردنی رێككه‌وتنی هاریكاری نێوان هێزه‌كانی پۆلیس، به‌پێی راپۆرتێكی لیژنه‌ی په‌رله‌مانی بۆ ئاسایشی كۆماری له‌ ئیتالیا، بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌ به‌سێیه‌م گه‌وره‌ترین بازار داده‌نرێت راسته‌وخۆ پاش بازرگانیكردن به‌چه‌ك‌و ماده‌ هۆشبه‌ره‌كانه‌وه‌، به‌پێی رێكخراوی كۆچبه‌رانی نێوده‌وڵه‌تی ساڵانه‌ نزیكه‌ی یه‌ك ملیۆن كه‌س ده‌بنه‌ قوربانی ده‌ستی ئه‌و باندانه‌ی كه‌بازرگانی به‌مرۆڤه‌وه‌ ده‌كه‌ن، 500 هه‌زاریان به‌ته‌نها له‌ئه‌وروپادان، رێكخراوی كاری نێوده‌وڵه‌تی رایگه‌یاندووه‌ نزیكه‌ی 12 ملیۆن و 300 هه‌زار كه‌س قوربانی قۆرخكردنی سێكسی‌و كاركردن ده‌بن.
بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌ دووفاكته‌ری دیكه‌ هه‌یه‌ كه‌ده‌بێته‌ هۆی زیادبوونی ئه‌و دیارده‌یه‌، كه‌بریتین له‌ره‌وشی كۆمه‌ڵایه‌تی‌و هه‌ژاری كه‌ له‌نه‌خوێنده‌واری‌و هه‌ژاریه‌وه‌ دروست ده‌بن، پێشیلكردنی زه‌قی مافی مرۆڤ له‌لایه‌ن ئه‌و كه‌سانه‌وه‌ كه‌بازرگانی به‌ژن‌و كچی هه‌رزه‌كاره‌وه‌ ده‌كه‌ن كه‌به‌شێوه‌یه‌كی نهێنی له‌بازاڕه‌كاندا مامه‌ڵه‌ی كڕین‌و فرۆشتنیان پێوه‌ ده‌كه‌ن، هه‌روه‌ها پێدانی پاره‌ی زۆر له‌لایه‌ن بازرگانه‌كانه‌وه‌، زه‌مینه‌یه‌كی له‌بار ده‌ڕه‌خسێنێت بۆ گه‌شه‌كردن‌و بڵاوبوونه‌وه‌ی یه‌كێك له‌قێزه‌ونترین دیارده‌كانی بواری تاوانكاری.
ده‌مه‌وێت سه‌رنجی ئاماده‌بووان بۆ پرۆگرامی راسته‌قینه‌ی مافی مرۆڤ‌و مافه‌ مه‌ده‌نییه‌كان رابكێشم كه‌ به‌ (به‌شداریكردن) ده‌ناسرێت، به‌شداریكردن له‌به‌هاو پرنسیپه‌كان، رێككه‌وتن له‌سه‌ر كرۆك بكرێت، كه‌دانوستان له‌سه‌رپێشێلكردنی مه‌ترسیداری زۆربه‌ی مافه‌كانی مرۆڤ به‌شێوه‌یه‌كی به‌ربڵاو هه‌ڵناگرێت، كه‌به‌كۆی ده‌نگ له‌لایه‌ن زۆربه‌ی زۆری وڵاتانی جیهانه‌وه‌ ره‌تبكرێته‌وه‌، وه‌ك جینۆسایدو جیاوازی ره‌گه‌زی، جیاوازی ئاینی، ئه‌شكه‌نجه‌دان، سوكایه‌تیكردن به‌مرۆڤ وه‌ك بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌.
بەرجەستەکردنی مافەکان
ئێمه‌ پێمان وایه‌ عیراق‌و ئیتاڵیاو ئه‌وروپاو خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ده‌توانن رێكبكه‌ون‌و به‌شداری بكه‌ن له‌مافی مرۆڤ‌و مافه‌ مه‌ده‌نییه‌كاندا له‌چوارچێوه‌ی هه‌وڵه‌كانیان له‌پێناوی‌ پراكتیزه‌كردنی ئه‌و مافانه‌ به‌شێوه‌یه‌كی به‌رجه‌سته‌.
له‌و كۆنگره‌یه‌دا عه‌دنان موفتی سه‌رۆكی پێشووتری په‌رله‌مانی كوردستان‌و شیروان حه‌یده‌ری نوێنه‌ری سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم و ستیفانۆ كویریلۆ نوێنه‌ری حكومه‌تی ئیتالیا، د.ئیبتیهال زه‌یدی وه‌زیری كاروباری ژنان له‌حكومه‌تی ئیتیحادی‌و خاتوو په‌خشان زه‌نگه‌نه‌ سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی باڵای ژنان له‌كوردستان‌و د.فازڵ غه‌راوی ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی كۆمیساران له‌كۆمیسیۆنی مافی مرۆڤ‌و خاتوو لفیا ستیب به‌رپرسی پرۆگرامی رێكخراوی كۆچی نێوده‌وڵه‌تی له‌نێرده‌ی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان له‌عیراق‌و د.سه‌لیم جبوری سه‌رۆكی لیژنه‌ی مافی مرۆڤ له‌په‌رله‌مانی عیراق‌و دارا یارا بریكاری وه‌زاره‌تی كارو كاروباری كۆمه‌ڵایه‌تی عیراق، مه‌نسور حه‌مه‌ كه‌ریم راوێژكاری وه‌زیری كاروكاروباری كۆمه‌ڵایه‌تی له‌حكومه‌تی هه‌رێم‌و چه‌ندین كه‌سایه‌تی ئه‌كادیمی‌و ۆژنامه‌نووس‌و شاره‌زاو په‌رله‌مانتاری عیراق‌و كوردستان‌و به‌رپرسانی رێكخراوه‌ نێوده‌وڵه‌تی‌و مه‌ده‌نییه‌كان به‌شدارییان له‌كۆنگره‌كه‌دا كرد.
راسپارده‌كانی كۆنگره‌كه‌ش بریتی بوون له‌م خاڵانه‌:
میحوه‌ری یه‌كه‌م نێوده‌وڵه‌تی: داوا له‌رێكخراوه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كان كرا ئاوڕ له‌و كۆمه‌ڵگانه‌ بده‌نه‌وه‌ كه‌شه‌ڕو تووندوتیژی به‌رفراوانی به‌خۆه‌وه‌ بینیووه‌ له‌وانه‌ش عیراق، به‌مه‌به‌ستی هاریكاریكردنی له‌بواری نه‌هێشتنی دیارده‌ی بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌.
میحوه‌ری یاسادانان: ئه‌م هه‌مواركردنانه‌ له‌ یاساكه‌ ئه‌نجامبدرێت:
1-زیاد كردنی ده‌قێك ئه‌و هه‌ڵسوكه‌وت‌و كارانه‌ی كه‌هاوشێوه‌ی رق‌و كینه‌ بێت به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كانی تاوانی بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌.
2-زیادكردنی ده‌قێك بۆ یاساكه‌ كه‌ چه‌كداركردن‌و داڵده‌دان‌و قۆرخكردنی منداڵانی ته‌مه‌ن خوار 18 ساڵ به‌تاوانی بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌ دابنرێت.
3-ده‌قی ده‌ستگرتن به‌سه‌ر داهاته‌كانی بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌ .
4-زیادكردنی ده‌قێك كه‌لێخۆش بوون له‌تاوانه‌كانی قوربانیانی بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌ وه‌ك تاوانی تێپه‌راندنی سنووره‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كان به‌شێوه‌یه‌كی نایاسایی‌و نیشته‌جێبوون به‌شێوه‌یه‌كی نایاسایی له‌سه‌رخاكی عیراقدا .
5-زیادكردنی ده‌قێك كه‌قوربانیان مافی قه‌ره‌بوكردنه‌وه‌یان پێبدرێت له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه‌ گه‌ر نه‌توانرا له‌به‌رپرسانی ئه‌وتاوانه‌ وه‌ربگیرێت.
میحوه‌ری جێبه‌جێكردن:
1- په‌له‌كردن له‌ده‌ركردنی په‌یڕه‌وێكی تایبه‌ت به‌دووباره‌ ئاماده‌كردن‌و شیاندنی قوربانیانی ده‌ستی بازرگانی به‌مرۆڤ‌و دروستكردنی سه‌نته‌رێكی تایبه‌ت به‌داڵده‌دانی‌ قوربانیان له‌پێناوی‌ تێكه‌ڵكردنه‌وه‌یان به‌كۆمه‌ڵگه‌ به‌پێی بڕگه‌ی هه‌شت له‌ ماده‌ی 11ی‌ یاساكه‌.
2-ده‌ركردنی رێنماییه‌كان به‌مه‌به‌ستی ئاسانكاریكردن بۆ جێبه‌جێكردنی یاساكه‌ به‌مه‌رجێك میكانیزمی روون‌و ئاسان له‌خۆبگرێت له‌پێناوی‌ كارئاسانیكردنی پرۆسه‌ی نیشته‌جێبوونی قوربانیانی بیانی له‌عیراقدا‌و پێدانی ڤیزه‌و به‌ڵگه‌نامه‌ی گه‌شت له‌كاتی پێویستدا.
3-دانانی میكانیزمی هاوكاری دارایی بۆ قوربانیان‌و ده‌ستنیشانكردنی لایه‌نی به‌رپرس له‌سه‌ر پێدانی یارمه‌تییه‌كان‌و چۆنیه‌تی خه‌رجكردنی.
4- دانانی میكانیزم بۆپێشكه‌شكردنی وه‌رگێڕو هاوكاریی قانونی‌و راوێژكاری‌و زانیاری رێنمایی بۆ قوربانیان.
5-دابینكردنی چاودێری ته‌ندروستی بۆ قوربانیانی بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌، له‌به‌رئه‌وه‌ی قوربانیه‌كه‌ له‌عیراقدایه‌.
6-دانانی میكانیزم بۆ كۆكردنه‌وه‌ی ژماره‌و ئامارو زانیارییه‌كان سه‌باره‌ت به‌تاوانه‌كانی بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌و كاركردن به‌شێوه‌یه‌كی شه‌فاف له‌خستنه‌ڕووی ئه‌و راپۆرتانه‌ بۆ جه‌ماوه‌رو راگه‌یاندن.
7-داوا له‌وه‌زاره‌تی ناوخۆ بكرێت هێڵی ته‌له‌فۆنیی گه‌رم نوێ بكاته‌وه‌ بۆ یارمه‌تیدان‌و ئاراسته‌كردنی قوربانیان.
8-داوا له‌كۆمسیۆنی باڵای مافی مرۆڤ له‌عیراق بكرێت دیارده‌ی بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌ ده‌ست نیشان بكات‌و راپۆرتی مانگانه‌ی له‌باره‌وه‌ ئاماده‌بكات.
9- به‌رزكردنه‌وه‌ی توانای دادوه‌ران، پارێزه‌ران، لێكۆڵه‌ران، ئه‌فسه‌رانی پۆلیس له‌مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ كه‌یسی بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌ له‌رێگه‌ی مه‌شق‌و سازكردنی كۆنگره‌و وۆرك شۆپه‌وه‌.
10-پابه‌ندبوون به‌سیاسه‌تی بڵاوكردنه‌وه‌ی سه‌رجه‌م فه‌رمانه‌ كۆتاییه‌كان كه‌له‌كێشه‌ی بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌ ده‌رده‌چێت‌و زانیاری‌و ئاماری ژماره‌یی ده‌وریی له‌باره‌ی ئه‌و كه‌یسانه‌وه‌ رابگه‌ێندرێت.
له‌پاڵ ئه‌م راسپاردنه‌دا، به‌شداربووان باسیان له‌وه‌كرد كه‌چه‌ند راسپارده‌یه‌كی نوسراو له‌لایه‌ن ده‌زگا نێوده‌وڵه‌تییه‌كانه‌وه‌ پێشكه‌ش كراوه‌ كه‌دواتر ده‌نوسرێته‌وه‌ چاپده‌كرێت‌و دابه‌شده‌كرێت تاكو له‌گه‌ڵ راسپارده‌كانی لیژنه‌كه‌دا بكرێته‌ كتێب‌و پشتی پێببه‌سترێت.
له‌كاتی كۆبونه‌وه‌كانی كۆنگره‌كه‌دا هه‌ندێك له‌به‌شداربووان رای‌ خۆیان ده‌ربڕی‌ كه‌هه‌ندێك رسته‌م لێ‌ تۆماركردن:
كه‌یسی بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌ بابه‌تێكی كۆنه‌، هه‌ر وڵاتێك به‌جۆرێك ئه‌ڕوانێته‌ ئه‌و كێشه‌یه‌، له‌عیراق‌و كوردستان به‌كێشه‌ی به‌كرێگیراوی بێگانه‌ ته‌ماشا ده‌كرێت، له‌كاتێكدا ئه‌و كێشه‌یه‌ زۆر له‌ به‌كرێگیراوی فراوانتره‌، چه‌ندین شێوازی هه‌یه‌ له‌وانه‌ دیارده‌ی له‌شفرۆشی، قۆرخكردنی منداڵان، هاوشێوه‌كانی كه‌په‌یوه‌ندی به‌شكۆمه‌ندی مرۆڤه‌وه‌ هه‌یه‌ (شوان محه‌مه‌د، رۆژنامه‌نوس).
سیاسه‌تی قه‌ده‌غه‌كردن‌و یاساغكردن ناوچه‌ی تاریكی لێده‌كه‌وێته‌وه‌، ره‌خنه‌گرتن‌و ئاماژه‌كردن به‌ ئامارو راپۆرته‌كان هه‌رچه‌نده‌ ره‌سمیش بن رۆژنامه‌نووس دووچاری لێپێچینه‌وه‌ی یاسایی ده‌كاته‌وه‌ كه‌له‌وانه‌یه‌ له‌به‌ر چه‌ندین هۆكار ناره‌زایه‌تی نیشان بدات (عه‌دنان حوسێن، جێگری سه‌رنوسه‌ری رۆژنامه‌ی المدی).
پاش ساڵی 1990 به‌هۆی كێشه‌ی هه‌ژاری‌و نه‌هامه‌تییه‌وه‌، دیارده‌ی بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌ ده‌ركه‌وت، به‌هۆی ده‌ركه‌وتنی ئه‌و دیارده‌یه‌وه‌ بڕیاردرا رێگه‌ به‌گشتی ژن نه‌درێت به‌بێ پیاو، به‌مه‌به‌ستی سنوردانان بۆ رفاندنی ژنان‌و بازرگانیكردن پێیانه‌وه‌، به‌ڵام فێڵێكی یاسایی ده‌كرێت له‌رێگه‌ی ئه‌نجامدانی هاوسه‌رگیری عورفی كه‌ئه‌و بازرگانانه‌ له‌گه‌ڵ ژنان ئه‌نجامیده‌دات‌و هه‌فتانه‌ ژن ده‌باته‌ ده‌ره‌وه‌ی عیراق، هۆكاری سه‌ره‌كی كێشه‌كه‌ هه‌ژارییه‌، چونكه‌ نزیكه‌ی 7ملیۆن عیراقی له‌ژێر هێڵی هه‌ژاریه‌وه‌ن. (عه‌زیز ئه‌لحاج، كه‌ناڵی عیراقییه‌).
قه‌یرانه‌كان زۆرن‌و توانای دارایش زۆره‌، هه‌روه‌ها عیراق خاوه‌نی سه‌نته‌ری لێكۆڵینه‌وه‌و تۆێژینیه‌وه‌و مامۆستاو كادری به‌توانایه‌، هه‌موو شتێك له‌به‌رده‌ستدایه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا تائێستا ئه‌و قه‌یرانه‌ بوونی هه‌یه‌، له‌سه‌رده‌می رابردوودا رژێم ده‌یتوانی كۆمه‌ڵگه‌ ته‌یار بكات بۆ چه‌ند بابه‌تێك كه‌گرنگ نه‌بوون‌و زۆر جاریش له‌به‌رژه‌وه‌ندی راسته‌وخۆی هاوڵاتیاندا نه‌بوو، ئایا ئه‌وه‌ قورسه‌ كه‌بۆ بابه‌ت گه‌لێك بن كه‌له‌به‌رژه‌وه‌ندی هاوڵاتیان‌و چاره‌سه‌ركردنی قه‌یرانه‌كاندا بێت؟ (زوهێر جه‌زائیری، راگه‌یاندنكار).
پێشتر ئه‌و پیاوه‌ی كه‌پاره‌ی ده‌دا له‌به‌رامبه‌ر بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌ به‌شایه‌د له‌و كێشه‌یه‌ داده‌نراو ئیدانه‌ نه‌ده‌كرا به‌ڵام ئێستا ئه‌وه‌ گۆڕانی به‌سه‌ردا هاتووه‌، ژن به‌قوربانی داده‌نرێت، به‌ڵام پیاو كه‌پاره‌یدا تاوانباره‌، ئه‌مه‌ش له‌ قازانجی ژنانه‌ قوربانیه‌ك. (شیروان وائیلی، وزیری پێشووتری ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی).
ژماره‌یه‌ك له‌به‌رپرسان بوونی ئه‌و دیارده‌یه‌یان له‌عیراق ره‌تكرده‌وه‌، به‌م هه‌ڵسوكه‌وته‌شیان ئه‌وانه‌ رێگه‌یان داخست، به‌تایبه‌ت عیراق یه‌كێكه‌ له‌گه‌وره‌ترین ئه‌و وڵاتانه‌ی به‌ده‌ست كێشه‌ی بازرگانیكردن به‌مرۆڤه‌وه‌ ده‌ناڵێنێت، كێشه‌كه‌ په‌یوه‌ندی به‌سیاسه‌ت‌و كه‌سه‌كانیشه‌وه‌ هه‌یه‌، هه‌ندێك له‌كێشه‌كان ده‌گه‌رێته‌وه‌ بۆ دابونه‌ریت‌و باكگراوندی رۆشنبیری‌و سڵكردنه‌وه‌ له‌كاردانه‌وه‌كان، مه‌رج نییه‌ تاوانباره‌كه‌ ببێته‌ به‌شێك له‌و كێشه‌یه‌. (خاتوو دانیال سمیس، رێكخراوی هیومان رایت وۆچ).
ماده‌ی‌ 13 له‌یاسای تاوانی بازرگانیكردن به‌ژنان‌و ماده‌ سڕكه‌ره‌كانه‌وه‌ تاوانێكی نێوده‌وڵه‌تییه‌، به‌ڵام یاسای‌ سزای عیراقی وه‌سفی تاوانه‌كه‌ی دیاریكردوه‌و ده‌چێته‌ چوارچێوه‌ی پسپۆڕی گشتی یاسای سزاكانی عیراقه‌وه‌، واته‌ ئه‌وتاوانه‌ ده‌چێته‌ ئه‌و دیوسنوره‌كانه‌وه‌، ئێستا ده‌قێكی تایبه‌تی هه‌یه‌ به‌مه‌به‌ستی سزادان كه‌پێشتر ئه‌و ده‌قی سزادانه‌ نه‌بوو. (دادوه‌ر رزگار محه‌مه‌د ئه‌مین)
سه‌رنجێك
بێزاربووین له‌نه‌دانی نان به‌ نانه‌وا، ماندووبووین له‌دیمه‌نی كه‌سێك كه‌مونازه‌ره‌ی‌ هه‌یه‌و كه‌سێكی‌ تر كه‌ وانه‌ له‌سه‌ر بابه‌تێك پێشكه‌ش ده‌كات‌و شاره‌زایی له‌بابه‌ته‌كه‌دا نییه‌، ئێستا ده‌ڵێین به‌سه‌، به‌تایبه‌تی‌ پاش به‌هاری عه‌ره‌بی كه‌به‌سه‌ر وڵاته‌كانماندا تێپه‌ر ده‌بێت، زۆر به‌هێزبوین له‌ره‌تكردنه‌وه‌ و زۆر راشكاوانه‌ش له‌قبوڵكردن.
ئه‌م بابه‌ته‌م بۆ ئه‌وه‌یه‌، كه‌مجار واهه‌ست ده‌كه‌م كه‌ نانه‌كه‌ لای نانه‌وایه‌، وه‌ك چاودێرو ئاماده‌بوو به‌بایه‌خێكی گه‌وره‌وه‌ به‌شداری كۆنگره‌یه‌كی نێوده‌وڵه‌تی ده‌كه‌م به‌ناونیشانی (بازرگانی كردن به‌مرۆڤه‌وه‌، میكانیزم‌و رێوشۆێنی كارا بۆ نه‌هێشتنی) له‌كوردستانی عیراق، له‌شاری سلێمانی، به‌دیاریكراوی له‌هاوینه‌ هه‌واری دوكان.
نانه‌وای نانه‌ پاكه‌كه‌ د.به‌ختیار ئه‌مینه‌، كه‌نزمترین پۆست وه‌ریگرتبێت، وه‌زیری ده‌وڵه‌ت بوو بۆ مافی مرۆڤ، به‌ڵام پۆسته‌كانی دیكه‌ی بریتین له‌خه‌باتی راسته‌قینه‌ له‌پێناوی‌ گه‌لدا، له‌پێناوی‌ كه‌سوكارو نیشتیمانه‌كه‌یدا، به‌شێكی كه‌می پرۆفایلی د.به‌ختیار ئه‌مین-تان پێشكه‌ش ده‌كه‌م، ئه‌و سه‌رۆكی رێكخراوی په‌یمانی نێوده‌وڵه‌تییه‌ له‌پێناوی‌ دادپه‌روه‌ریدا، له‌شاری كه‌ركوك له‌دایكبووه‌، خاوه‌نی‌ بڕوانامه‌ی ماسته‌ره‌ له‌په‌یوه‌ندییه‌ نێوده‌وڵه‌تێكاندا له‌زانكۆی سۆربوون له‌پاریس، سێ ساڵ دكتۆرای خۆێندووه‌ له‌سه‌ر جوگرافیایی سیاسی له‌پاریس، ساڵێك لێكۆڵینه‌وه‌ی كردووه‌ له‌سه‌ر رۆژنامه‌گه‌ری له‌سوید، ساڵانی 1980 تا 1998 راوێژكاری وه‌زاره‌تی كۆچ‌و كۆچبه‌ران بووه‌ له‌سوید، 1994تا1998 ئه‌مینداری گشتی بووه‌ له‌په‌یمانگه‌ی كوردی له‌پاریس، دامه‌زرێنه‌رو به‌رێوه‌به‌ری جێبه‌جێكار له‌هاوپه‌یمانی دادپه‌روه‌ری نێوده‌وڵه‌تی، رێكخستنی كۆڕو كۆنگره‌ سه‌باره‌ت به‌مافی مرۆڤ له‌عیراق له‌زیاتر له‌40 وڵاتدا، به‌شداریكردن له‌چه‌ندین كۆنگره‌و كۆبونه‌وه‌ی هه‌رێمایه‌تی‌و نێوده‌وڵه‌تی‌، په‌رله‌مانتارو ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی كاتی ده‌سه‌ڵاتی عیراق له‌ساڵی 2004 /2005، ئه‌ندامی داڕشتنه‌وه‌و نووسینی یاسای ئیداره‌ی‌ حكومه‌تی‌ كاتی له‌لیژنه‌ی ده‌ره‌وه‌، زمانی فه‌ره‌نسی‌و ئینگلیزی‌و كوردی‌و عه‌ره‌بی‌و سویدی ده‌زانێت.